THI ĐẠI HỌC

     Kỳ thì đại học, kỳ thi được coi là nghiêm túc nhất trong các kỳ thi ở nước ta lại bắt đầu. Sĩ tử khắp nơi đổ về mấy thành phố lớn đông đúc và náo nhiệt. Những khuôn mặt háo hức sắp vào cuộc đua tranh, cũng không ít những cô cậu ngơ ngác lạ lẫm. Và đi theo là những dáng vẻ tất bật, những nét mặt căng thẳng của biết bao ông bố bà mẹ lam lũ, với những lo lắng cho tương lai của con cái. Kỳ thi khá tốn kém sức người và sức của, cũng gây không ít những xáo trộn không đáng cho đời sống cho nên đã có nhiều ý kiến đề nghị nên bỏ hoặc kết hợp trong một kỳ thi “hai trong một”.

 Có ý kiến cho rằng chẳng cần pải thi, cứ cho vào đại học rồi kiểm định chặt chẽ ở đầu ra như nhiều nước trên thế giới. Nhưng ở nước ta chưa thể làm thế vì: Cơ sở vật chất các trường đại học của ta chưa đủ đáp ứng số lượng sinh viên đông như vậy. Và hai là, sau ba, bốn năm học trong trường, quan hệ giữa sinh viên và những người có thẩm quyền cho tốt nghiệp đã “thân mật” lắm, không thể đảm bảo vô tư khách quan. Hiện tượng này đang xảy ra, ai cũng biết. Trong kỳ thi này, dù sao, giữa những bên có quan hệ cũng còn “lạ nước lạ cái”, tiêu cực chỉ có thể xảy ra với những người có mối quan hệ thân quen từ trước. Số này không nhiều trong hàng triệu người dự thi. Quả thật, theo tôi, chưa thể bỏ kỳ thi này được.

1. Trước hết, cần khẳng định  cách tổ chức thi đại học hiện nay có hai điều  chưa nên có sự thay đổi gì, nếu chưa có cách  hay hơn.

Một là thi chung đề, chỉ có một nơi là Bộ Giáo dục độc quyền ra đề. Cứ nghĩ lại cái thời mỗi trường tự ra đề cho trường mình mà khiếp. Lò luyện mở ra khắp nơi. Các vị có quyền ra đề (cả thật và giả danh) đều đắt hàng như tôm tươi. Chẳng cần những người có quyền ấy, chỉ cần một thầy có mối quan hệ gì đó với những người ra đề (theo đồn đoán) cũng đã đắt khách rồi. Vào được các lớp do các thầy này dạy, học phí cao ngất ngưởng, mà phải học từ vài ba  năm trước, mà lại khó khăn, không phải ai cũng có thể tiếp cận. Nó là cái “niềm hy vọng” cho những học sinh kém  muốn cầu may. Từ khi có quy định đề thi chung, nạn này sạch hẳn. Đề thi đảm bảo giữ bí mật, khó có thể “bật mí”. Vẫn có các lò luyện, nhưng lò luyện trở về với gần đúng cái nghĩa của nó, không còn là nơi “bí mật được  tiết lộ”. Số học sinh kém cố sống có chết thi đại học nhờ may rủi cũng giảm hẳn. Thỉnh thoảng bây giờ, một số trường  cứ kêu gào đòi “quyền tự chủ” để giành lại quyền ra đề thi. Tôi xin phép được nghi ngờ cái quyền tự chủ này lắm.

Hai là thí sinh phải tập trung về thi ở một nơi (nơi trường có trụ sở). Điều này có gây phiền phức cho thí sinh, tốn kém tiền đi lại, ăn ở, người đi theo, …Nhưng biết làm sao được?  Thôi đành “ăn chơi thì phải tốn kém” vậy! Việc làm này cũng góp phần đảm bảo cho việc thi cử tương đối nghiêm túc. Cái thời thi ở các địa phương, nếu ai đã được chứng kiến thì phải nói là …kinh hoàng. Mỗi tỉnh có một Ban tuyển sinh chịu trách nhiệm tập hợp hồ sơ thí sinh và tổ chức thi. Ban này trực thuộc ủy ban tỉnh nên quyền của nó to lắm. Các trường đại học đưa người về coi thi phải tuân thủ sự sắp xếp của  Ban này. Mỗi lần thi cử, cái Ban này được dịp chứng minh cho mọi người biết thế nào là “phép vua thua lệ làng”. Ôi chao!  Giám thi từ Hà Nội về được “cơm bưng nước rót” tất nhiên không phải là miễn phí. Cái phí phải trả là thái độ làm ngơ. Trường thi mà vòng trong vòng ngoài, bên trong thì các giám thị  (kể cả không phải là giám thị) như con thoi qua lại. Và những giám thị làm đúng chức trách luôn luôn chịu sức ép, thậm chí còn sợ bị hành hung vì không chịu để cho người ta gian lận theo yêu cầu. Hết mỗi đợt thi, nhiều tốp giám thị còn phải có người hộ tống ra xe để trở về. Tôi không dám đảm bảo tập trung thi một nơi như hiện nay đã đảm bảo nghiêm túc 100%, nhưng chắc chắn là nghiêm túc hơn thi ở các địa phương.

 Để cho kỳ thi cần thiết này bớt đi phần nặng nề, đỡ tốn kém tiền của và công sức cho cả thí sinh lẫn người tổ chức, đồng thời có thể đảm bảo chặt chẽ và nghiêm túc hơn cần giảm bớt số lượng thí sinh dự thi. Như năm trước, theo thống kê, có khoảng hơn 2 triệu thí sinh nộp hồ sơ, trong đó có 1,3 triệu thí sinh dự thi để chọn lấy 605 nghìn người. Có số dư hơn 7 trăm nghìn là do một số thí sinh nộp nhiều hồ sơ. Vấn đề là phải xử lý số 1,3 triệu thí sinh dự thi.

Công bằng mà nói, chỉ cần có sức học trung bình một cách vững vàng là có thể trúng tuyển vào đại học (điểm cao hay thấp còn tùy thuộc vào trường). Như năm học trước, điểm sàn vào đại học có 13 điểm. Nhưng cách cho điểm của các nhà trường phổ thông hiện nay quá “hào phóng” (cùng với sự lạm phát các danh hiệu), khiến cho điểm không còn là căn cứ để đánh giá học lực nữa. Hiện nay, lớp nào cũng có những học sinh “ngồi nhầm lớp”, đến lớp 12 thì số “ngồi nhầm lớp” này đã tích tụ sau 12 năm, trở thành con số không hề nhỏ. Số lượng bài làm chỉ được 0 hoặc 1, 2 điểm trong kỳ thi đại học hàng năm đã chứng tỏ điều ấy. Theo thống kê trong kỳ thi trước, trường đại học Quảng Nam 900 thí sinh thi môn Sử chỉ có 9 người  đạt điểm 5 trở lên, trường đại học Văn hóa thành phố HCM môn Sử chỉ có 3,6% thí sinh có điểm trung bình trở lên. Các môn khác chắc cũng trong tình trạng tương tự. Những thí sinh này đi thi chỉ làm khổ cha mẹ vì phải  chi phí khá tốn kém mà chẳng hề có chút hy vọng nào  vì họ không đủ năng lực dự kỳ thi này. Cho nên, muốn dự thi đại học, theo tôi phải có học lực từ khá trở lên. Quy định này có hai cái lợi. Một là trong quá trình học tập của 3 năm trung học phổ thông, học sinh phải liên tục cố gắng để đạt trình độ khá. Và hai là tác dụng phân luồng. Những học sinh đủ điều kiện thì thi vào đại học. Những học sinh có kết quả học tập thấp hơn sẽ thi vào các trường dạy nghề. Số lượng thí sinh dự thi chắc chắn sẽ giảm nhờ cách “sơ tuyển” không cần phải tốn kém này.

Cũng có người cho rằng trúng tuyển đại học không ít  học sinh chỉ đạt xếp loại trung bình trong năm học phổ thông. Tôi không phủ nhận điều này, nhưng cần nhìn nhận cho rõ:  những học sinh chỉ đạt xếp loại trung bình về văn hóa mà vẫn đỗ đại học là những điển hình về học tủ, học lệch. Họ chỉ cần học 3 môn thi đại học, các môn khác bị “bỏ qua”, nên điểm ba môn thi đại học thì cao, các môn còn lại đều thấp kể cả có những môn dưới trung bình. Yêu cầu phải học khá mới được dự thi đại học còn thêm một tác dụng nữa: chống học lệch, học tủ, đảm bảo việc học tập của học sinh tương đối toàn diện. 

Nhưng hình như việc “lọc” trước (hay sơ tuyển) này có hại cho thu nhập  của các trường nên ít được quan tâm với lý do đầy chất nhân văn: tạo cơ hội cho mọi học sinh.

Biện pháp thứ hai là đồng thời với việc nộp hồ sơ dự thi, phải nộp lệ phí thi, thí sinh còn phải nộp số tiền tương đương với số tiền học phí trong một hoặc hai năm học. Khi trúng tuyển, thí sinh đã có tiền học phí, gánh nặng với thí sinh sẽ giảm bớt nhất là với con nhà nghèo. Số tiền đã nộp của các thí sinh không trúng tuyển sẽ được sử dụng để tài trợ cho những học sinh nghèo học  giỏi trong một quỹ do nhà trường quản lý. Việc phải nộp tiền này sẽ hạn chế được những thí sinh thi chỉ để cho biết, để thử sức, hay vì nhiều lý do khác. Nhất là những thí sinh loại này thường gây “nhiễu” cho các kỳ thi. Sự có mặt của họ làm cho việc tổ chức kỳ thi thêm khó khăn (về cơ sở vật chất và trật tự trong phòng thi). Lâu nay, người ta cứ lấy cớ “tạo mọi cơ hội”. Cái cớ này đã khiến cho rất nhiều thí sinh không đủ năng lực vẫn nộp hồ sơ dự thi, gây do gia đình, nhà trường, xã hội những khó khăn không đáng có.

Nên nhớ, thi cử là một cuộc đua dựa vào năng lực học tập, trong đó cũng có chút ít may rủi chứ không phải hoàn toàn trông chờ vào vận may  theo cách tính toán của những người thích trò “lô đề”.