05.15. YẾN TỬ ĐI SỨ KHÔNG CHỊU NHỤC

     Sau khi Quản Trọng mất, hơn một trăm năm sau, nước Tề lại xuất hiện một người tài giỏi tên là Yến Tử. Yến Tử tên là Anh, người Lai Địa, ông là bề tôi của mấy triều từ Tề Linh Công, Tề Trang Công, Tề Cảnh Công. Ông học rộng tài cao, thông minh sáng suốt, là nhà chính trị nổi tiếng của nước Tề. Ông quan tâm đến nỗi khổ của nhân dân, thường dùng nhiều cách hay để khuyên can Tề Cảnh Công còn được lưu truyền.

Khi Tề Cảnh Công ở ngôi, rất muốn chấn hưng nước Tề, lập nên nghiệp bá giống như Hoàn Công. Ông quyết định quan hệ tốt với nước Sở, nên cử Yến Tử đi sứ nước Sở. Sở Linh Vương nghe nói Yến Tử đến, bèn nói với các đại thần:

–         Yến Tử là một đại thần giỏi ăn nói, biện luận của nước Sở, tiếng tăm rất lớn, nhưng ông ta thân cao chưa đầy năm thước, ta muốn làm cho ông ta nhục nhã một phen, cũng để cho ông ta biết oai phong của nước Sở chúng ta. Các ngươi có cách gì hay không?

Có một đại thần đến bên Sở Linh Vương thì thầm đến nửa ngày. Thấy Sở Linh Vương mặt mày rạng rỡ, nói:

–         Được, được! Cứ làm như thế!

Sở Linh Vương sai người ngay trong đêm ấy đục một lỗ cao năm thước bên cạnh cổng thành, dặn lính giữ cổng thành rằng:

–         Khi sứ thần nước Tề đến, đóng cửa lại, bảo ông ta chui qua cái lỗ này.

Không lâu sau, Yến Tử đến, thấy cửa lớn không mở, bảo xe dừng lại, cho người gọi cửa. Lính giữ cửa nói:

–         Nghe nói sứ thần nước Tề vóc người thấp nhỏ, có thể vào thành bằng cái lỗ nhỏ này cho nên không mở cổng lớn.

Yến Tử nghiêm mặt nói:

–         Đây là lỗ chó chui, không phải lối cho người đi. Người đi sứ nước chó mới vào thành bằng lỗ chó chui. Lẽ nào ta đi sứ đến nước chó sao?

Người giữ cửa không biết nói sao, đành phải mở cửa, đón Yến Tử vào.

Yến Tử yết kiến vua Sở, vua Sở cười vui, nói:

–         Thế nào, nước Tề hết người rồi hay sao?

Yến Tử trả lời:

–         Không, kinh đô Lâm Truy của nước Tề có đến mấy vạn người, người người đều giáp trụ sáng loáng, có thể che lấp được cả mặt trời; mỗi người hét một tiếng, trên trời có thể mây đen kéo đến; mồ hôi của mỗi người chảy ra, lập tức hợp lại có thể thành mưa. Làm sao có thể nói nước Tề không có người?

Sở Linh Vương nói:

–         Thế thì vì sao lại cử một sứ giả như khanh đến đây?

 Yến Tử cười lớn:

–         Nước Tề chúng tôi khi cử sứ giả tới đâu có một quy tắc: người có đức có tài thì được cử tới nước có ông vua hiền, người không có triển vọng đi sứ tới nước có ông vua tầm thường. Tôi là người không có triển vọng nên đành phải đi sứ đến nước các người.

Sở Linh Vương biết lời nói của Yến Tử thật là lợi hại, không thể coi thường, biện luận cùng ông có thể chuốc nhục, liền cung kính mời ông vào tiệc rượu.

Trong khi mọi người đang uống rượu, bỗng thấy có hai người lính áp giải một người tù phạm đi qua, Sở Linh Vương hỏi:

–         Người tù này là người ở đâu? Phạm tội gì?

Người lính đáp:

– Là người nước Tề, phạm tội ăn trộm.

Sở Linh Vương đưa mắt nhìn Yền Tử, cười khoái chí, nói:

–         Người nước Tề đều giỏi ăn trộm có phải không?

Các đại thần của nước Sở nghe thấy, cười ầm lên.

Yến Tử đứng dậy, trả lời thản nhiên:

–         Tôi nghe nói, quýt sinh trưởng ở phía nam sông Hoài, quả nó vừa to lại vừa ngọt, nhưng nếu đem trồng ở bờ bắc sông Hoài, thì quả vừa nhỏ lại vừa chua. Vì sao quả quýt lại thành chua, đây là do thủy thổ ở bờ bắc và nam sông Hoài không giống nhau. Cũng giống như thế, người này ở nước Tề tuyệt nhiên không trộm cắp, khi đến nước Sở lại trộm cắp, đây là do thủy thổ của nước Sở khác khiến dân chúng trộm cắp chăng?

Sở Linh Vương cười gượng:

–         Ta chỉ muốn đùa tiên sinh một chút thôi, không ngờ lại bị tiên sinh đem ra làm trò cười.

Với Yến Tử, Sở Linh Vương càng thêm kính trọng. Khi Yến Tử gần đi, Sở Linh Vương  tặng rất nhiều lễ vật, lại đích thân tiễn Yến Tử lên đường.

Yến Tử hoàn thành xuất sắc sứ mệnh đi sứ nước Sở.

Ông còn biết xét người. Có lần ông lên xe ra ngoài thành, vợ người đánh xe cho ông cứ đứng trước cửa nhìn chồng đang giương giương tự đắc vì được đánh xe cho tướng nước Tề, cho rằng không ai bằng mình. Khi về nhà, vợ anh ta đòi bỏ. Người chồng lạ lùng hỏi vì sao. Người vợ nói:

–         Yến Tử thân cao không đầy năm thước, đã làm tướng nước Tề. Hôm nay, tôi thấy ông ấy ra ngoài thành, thái độ khiêm nhường, không một chút vênh vang. Còn anh thì thân cao tám thước, chỉ đánh xe cho người mà tự cao tự đại, coi mình hơn hết. Tôi chán cái thói này của anh nên phải bỏ anh.

Lời nói khiến anh chồng xúc động, từ đó, anh ta ngày càng bớt phóng túng, càng thêm khiêm nhường.

Thấy anh ta có sự thay đổi, Yến Tử hỏi nguyên nhân, người phu xe đem chuyện kể lại hết. Thấy người phu xe biết phục thiện, rất có triển vọng, ông bèn tiến cử anh ta với Cảnh Công cho làm đại phu.